جستاری درباره آیین‌های کهن شهر مشهد در ماه محرم
ماه محرم که می‌رسد، ماه غم و اندوه جد بزرگوار امام رضا (ع) از سیاهی صحن و سرای حضرتی معلوم است که شهر در ماتم و اندوه است. اگر بخواهیم به سراغ آداب و رسوم عزاداری برویم نمی‌توانیم سری به حرم امام رضا (ع) نزنیم.
گلناز حکمت | شهرآرانیوز - اصلش برمی گردد به عزت دادن و احترام گذاشتن، هر رخداد و ماجرایی که عزت و احترام پیدا کند، در همه باور‌ها و سنت‌ها ریشه می‌کند. محرم از آن اتفاق‌هایی است که وارد پوست و گوشتمان شده و با همه رسم و رسوم مان درآمیخته است.
بچه شیعه باشی و ماه محرم برایت فرقی با ماه‌های دیگر نداشته باشد؟ اصلا مگر می‌شود؟ برای ما دل در گرو خاندان کرم داده ها، عزا از همان روز اول محرم شروع می‌شود، از همان روز که سیاه می‌پوشیم و سیاهی به در و دیوار می‌زنیم و دلمان نوای محرم می‌خواهد. حادثه بزرگ است، عظمت الرزیه است، پس با همه آنچه در چنته داریم به استقبالش می‌رویم. این است که آیین می‌سازیم، آداب رعایت می‌کنیم، ماه غم رسیده است، حالا هر چه هست، متعلق است به مولا، به امامی که خودش و فرزندان و خانواده اش برای خدا و برای آزادگی جنگیدند و شهادت نصیبشان شد.
مشهد شهری به سوی رضا (ع)
مشهد چراغ روشنی دارد که همه چیز به آن ختم می‌شود، به سمت وسویی که نورانی و در همه ۱۲۰۰ سال گذشته محل دلبستگی مردم بوده است. ماه محرم که می‌رسد، ماه غم و اندوه جد بزرگوار امام رضا (ع) از سیاهی صحن و سرای حضرتی معلوم است که شهر در ماتم و اندوه است. هیئت‌ها و دسته‌ها راه می‌افتند و همه به یک سو حرکت می‌کنند، همه به سمت وسوی حضرت رضا (ع) می‌روند. از قدیم که مشهد ۶ محله بوده و محله‌ها همه منتهی به حرم مطهر می‌شده اند تا امروز که طول و عرضش را با کیلومتر‌ها می‌سنجند، شروع محرم و مراسم و عزاداری‌ها همواره با محوریت بارگاه خورشید بوده است. اگر بخواهیم به سراغ آداب و رسوم عزاداری برویم نمی‌توانیم سری به حرم امام رضا (ع) نزنیم.
اجازه عزا از شاه خراسان
هیئت‌های بزرگ و معروف مشهد از قدیم، جمعه آخر ماه ذی الحجه شروع می‌کردند به سیاهی پوشاندن به حسینیه‌ها و مسجد‌های شان، اما برای همه مشهدی‌ها از همان زمان، محرم با سیاه شدن پرچم گنبد امام رضا (ع) شروع می‌شده است. هر سال آیینی به نام «اذن عزا» در شب آخر ماه ذی الحجه برگزار می‌شود و پرچم سبز گنبد حرم مطهر با پرچم سیاه جایگزین می‌شود. در این مراسم خادمان حرم رضوی «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» می‌خوانند و زائران را خبر از شروع عزا می‌دهند.
چاووشی خوانی
در خراسان قدیم، نوعی از چاووشی خوانی مذهبی وجود داشته است که به نوعی ارتباط استعاری با مفهوم حرکت کاروان امام حسین (ع) به کربلا دارد و به مناسبت سالروز ورود اهل بیت (ع) امام حسین (ع) به کربلا، چاووشی خوانی می‌کنند و از نزدیک شدن ایام سوگواری محرم و رسم عَلَم بندان خبر می‌دهند و در حین بستن علم اسپند دود می‌کنند و چاووش خوان که حتما پیشکسوت چاووشی خوانی است ابیاتی را می‌خواند و مردم هم در پایان هر یک از ابیات چاووشی صلوات می‌فرستند.
یکی از نمونه‌های چاووشی خوانی در ماه محرم این ابیاتی است که می‌خوانید:
شما اهل وطن عشرت سر آمد
شما را پیک ماتم از در آمد
در این شهر از وفا دیگر نمانید
که خاک غم شما را بر سر آمد
تاریخ شکل‌گیری نوا‌ها و مدیحه‌سرایی‌های رضوی در گفتگو با هوشنگ جاوید
بازارروی در روز تاسوعا و عاشورا
زمانی همه مسیر‌ها در مشهد به حرم مطهر می‌رسید، پس باید از بازار‌ها می‌گذشتند تا نوحه خوانی و عزاداری را به حرم مطهر امام رضا (ع) برسانند. برای همین آیینی در مشهد قدیم شکل گرفت به اسم «بازارروی».
در «بازارروی» همه دسته‌ها در یک نقطه که بازار بود، جمع می‌شدند و بعد هر دسته با علم خود که نشان هیئت است، برای عرض سلام به ساحت مقدس حضرت رضا (ع) وارد حرم می‌شد. علم‌های کوچک جلوتر و علم‌های بزرگ بعد از آن‌ها وارد می‌شدند. این آیین هم علاوه بر تاسوعا و عاشورا در دهه آخر صفر یعنی شهادت حضرت رضا (ع) انجام می‌شد.
کرسی خوانی در حرم
کرسی خوانی یکی از آیین‌هایی بود که با ورود هیئت‌ها به حرم مطهر برگزار می‌شد. به این شکل که یک صندلی یا چهارپایه را به عنوان کرسی می‌گذاشتند و یک نوحه خوان بالای آن می‌ایستاد و شروع می‌کرد به خواندن نوحه و به اصطلاح دم می‌گرفت و بقیه دور او جمع می‌شدند و هم خوانی می‌کردند.
سقایی میان هیئت
سقایی میان هیئت عزا هم از همان دسته رسم و رسومات قدیمی مشهد است. هر سال با شروع محرم عده‌ای با پوشیدن لباس سقایی و با در دست داشتن مشک جلوی دسته‌ها و هیئت‌ها راه می‌افتادند و نوایی را می‌خوانند: «گوش کن‌ای شیعه، این آبی که در دست من است/ نوش کن‌ای شیعه، سقای حسین (ع) اسم من است.» و با این روش خبر محرم و عزای حسینی را به گوش مردم شهر می‌رساندند.
خطبه خوانی شب عاشورا در بارگاه حضرت رضا (ع)
مراسم خطبه خوانی در صحن انقلاب (عتیق) حرم مطهر ثامن الحجج (ع) هر سال دو بار برگزار می‌شود، یک بار شب شهادت سالار شهیدان و یک بار هم در شب شهادت علی بن موسی الرضا (ع). همچنین مراسم شام غریبان هم در شب بعد از شهادت، برای عرض تسلیت به حضرت رضا (ع) انجام می‌شود. در این مراسم خدام و حفاظ آستان قدس رضوی، جمع می‌شوند و شمع به دست می‌گیرند و مراسم خاصی در صحن انقلاب با حضور مردم و دسته‌های عزاداری برگزار می‌کنند.
یک طرف صحن؛ خدام و مقامات و مسئولان حرم هستند و طرف دیگر؛ زائران و مجاوران، همه در ایوان نقاره خانه رو به گنبد مطهر می‌ایستند، دربان‌ها چراغ‌های لاله عباسی را دست گرفته اند و جلوی جمع ایستاده اند، صحن پر است از گل و لاله عباسی و شمعدان و پارچه‌ها و کتیبه‌های سیاه. خطبه خوان حمد و ستایش خدا را شروع می‌کند و خطبه شروع می‌شود، خطبه‌ای که ۴۳ سال پیش خطبه خوانش مقام معظم رهبری بود، خطبه شب عاشورای سال ۵۷ را آیت ا... خامنه‌ای خواند و نقش مهمی در شدت گرفتن موج انقلاب اسلامی در مشهد و خراسان داشت.
خیمه سوزان
خیمه سوزان که بازنمایی سوزاندن خیمه های کربلاست، یکی از آیین‌هایی است که معمولا همراه با تعزیه خوانی است. در مشهد هم این مراسم مانند شهر‌های دیگر در هیئت‌های بزرگ در فضایی باز برگزار می‌شد. این مراسم در ظهر روز عاشورا بعد از شبیه خوانی دسته اولیا و دسته اشقیا و دسته اسرا و دسته قبیله بنی اسد اجرا می‌شود. خیمه‌های بزرگ در میان غم و اندوه و عزاداری مردم و هیئت‌ها به آتش کشیده می‌شود.
در ادامه ببینید
آیین خیمه سوزان عصر عاشورا در مشهد
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
